راهی برای فیلتر کردن شیطان

سرای نور؛آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵ سوره مبارکه «بقره» در بخش نکته‌ها به بیان اثرات روزه پرداخته است که در ادامه متن آن را می‌خوانیم؛

الف ـ اثرات تربیتی

روزه ابعاد گوناگونی دارد، و آثار فراوانی از نظر مادی و معنوی در وجود انسان می‌گذارد، که از همه مهم‌تر «بعد اخلاقی» و فلسفه تربیتی آن است.

از فواید مهم روزه این است که: روح انسان را «تلطیف»، و اراده انسان را «قوی»، و غرایز او را «تعدیل» می‌کند.

روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب و همچنین لذت جنسی چشم بپوشد، و عملاً ثابت کند او همچون حیوان، در بند اصطبل و علف نیست، او می‌تواند زمام نفس  سرکش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد.

در حقیقت، بزرگ‌ترین فلسفه روزه همین اثر روحانی و معنوی آن است، انسانی که انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن می‌رود، همانند درختانی است که در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها می‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند، اگر چند روزی آب از پای آنها قطع شود پژمرده می‌شوند و می‌خشکند.

اما درختانی که از لابلای صخره‌ها در دل کوه‌ها و بیابان‌ها می‌رویند و نوازشگر شاخه‌هایشان از همان طفولیت طوفان‌های سخت، و آفتاب سوزان، و سرمای زمستان است، و با انواع محرومیت‌ها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت کوش و سخت جانند!

روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام می‌دهد و با محدودیت‌های موقت به او مقاومت، قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت می‌بخشد، و چون غرایز سرکش را کنترل می‌کند، بر قلب انسان نور و صفا می‌پاشد.

خلاصه، روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقی داده و به جهان فرشتگان صعود می‌دهد، جمله لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون: «باشد پرهیزگار شوید» اشاره به همه این حقایق است.

و نیز حدیث معروف: الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النّار: «روزه سپری است در برابر آتش دوزخ» اشاره به همین موضوع است.

در حدیث دیگری از علی(علیه السلام) می‌خوانیم: از پیامبر(صلی الله علیه وآله) پرسیدند: چه کنیم شیطان از ما دور شود؟

فرمود: الصَّوْمُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ، وَ الصَّدَقَةُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ، وَ الْحُبُّ فِی اللّهِ وَ الْمُواظَبَةُ عَلَی الْعَمَلِ الصّالِحِ یَقْطَعُ دابِرَهُ، وَ الإِسْتِغْفارُ یَقْطَعُ وَتِینَهُ: «روزه روی شیطان را سیاه می‌کند، و انفاق در راه خدا پشت او را می‌شکند و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع می‌کند، و استغفار رگ قلب او را می‌برد»!

در «نهج البلاغه» به هنگامی که امیر مؤمنان علی(علیه السلام) فلسفه عبادات را بیان می‌کند، به روزه که می‌رسد چنین می‌فرماید: …وَ الصِّیامَ ابْتِلاءً لإِخْلاصِ الْخَلْق: «خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد»!

و نیز در حدیث دیگری از پیامبر(صلی الله علیه وآله) می‌خوانیم: إِنَّ لِلْجَنَّةِ باباً یُدْعَی الرَّیّانُ لایَدْخُلُ فِیْها إِلاَّ الصّائِمُونَ: «بهشت دری دارد به نام ریان (سیراب شده) که تنها روزه‌داران از آن وارد می‌شوند».

مرحوم «صدوق» در «معانی الاخبار» در شرح این حدیث می‌نویسد: انتخاب این نام برای این درِ  بهشت، به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه دار از ناحیه عطش است، هنگامی که روزه داران از این در وارد می‌شوند چنان سیراب می‌گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.

ب ـ اثر اجتماعی روزه

آثار اجتماعی روزه بر کسی پوشیده نیست. روزه یک درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است، با انجام این دستور مذهبی، افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در می‌یابند، و هم با صرفه جویی در غذای شبانه روزی خود می‌توانند به کمک آنها  بشتابند.

البته ممکن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت، ولی اگر این مسأله جنبه حسّی و عینی به خود بگیرد اثر دیگری دارد.

روزه به این موضوع مهم اجتماعی رنگ حسّی می‌دهد، لذا در حدیث معروفی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که «هشام بن حکم» از علت تشریع روزه پرسید، امام(علیه السلام) فرمود: إِنَّما فَرَضَ اللّهُ الصِّیامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقِیرُ وَ ذلِکَ أَنَّ الْغَنِیَّ لَمْ یَکُنْ لِیَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَیَرْحَمَ الْفَقِیرَ لاِ َنَّ الْغَنِیَّ کُلَّما أَرادَ شَیْئاً قَدَرَ عَلَیْهِ فَأَرَادَ اللّهُ تَعالی أَنْ یُسَوِّیَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ أَنْ یُذِیقَ الْغَنِیَّ مَسَّ الْجُوعِ وَ الأَلَمِ لِیَرِقَّ عَلَی الضَّعِیفِ وَ یَرْحَمَ الْجائِعَ:

«روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات بر قرار گردد، و این به خاطر آن است که غنی، طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند چرا که اغنیاء معمولاً هر چه را بخواهند برای آنها فراهم است، خدا می‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند».

راستی اگر کشورهای ثروتمند جهان چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگی را بچشند، باز هم این همه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!

ج ـ اثر بهداشتی و درمانی روزه

در طب امروز، و همچنین طب قدیم، اثر معجزآسای «امساک» در درمان انواع بیماری‌ها به ثبوت  رسیده و قابل انکار نیست. کمتر طبیبی است که در نوشته‌های خود اشاره‌ای به این حقیقت نکرده باشد زیرا می دانیم عامل بسیاری از بیماری‌ها زیاده روی در خوردن غذاهای مختلف است، چون مواد اضافی، جذب نشده به صورت چربی‌های مزاحم در نقاط مختلف بدن، یا چربی و قند اضافی در خون باقی می‌ماند، این مواد اضافی، در لابلای عضلات بدن در واقع لجن زارهای متعفنی برای پرورش انواع میکروب های بیماری های عفونی است، و در این حال، بهترین راه برای مبارزه با این بیماری ها نابود کردن این لجن زارها از طریق امساک و روزه است!

روزه زباله‌ها و مواد اضافی و جذب نشده بدن را می‌سوزاند، و در واقع بدن را «خانه تکانی» می‌کند.

به علاوه یک نوع استراحتِ قابل ملاحظه برای دستگاه های گوارشی و عامل مؤثری برای سرویس کردن آنها است، و با توجه به این که این دستگاه از حساس ترین دستگاه های بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول کار است، این استراحت برای آنها نهایت لزوم را دارد.

بدیهی است، شخص روزه‌دار، طبق دستور اسلام به هنگام «افطار» و «سحور» نباید در غذا افراط و  زیاده‌روی کند، تا از این اثر بهداشتی نتیجه کامل بگیرد، در غیر این صورت ممکن است نتیجه بر عکس شود.

الکسی سوفورین دانشمند روسی در کتاب خود می‌نویسد:

«درمان از طریق روزه، فایده ویژه‌ای برای درمان کم خونی، ضعف روده ها التهاب بسیط و مزمن، دمل های خارجی و داخلی، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنی، عِرْق النساء، خراز (ریختگی پوست)، بیماری‌های چشم، مرض قند، بیماری‌های جلدی، بیماری‌های کلیه، کبد و بیماری‌های دیگر دارد.

معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماری‌های فوق ندارد، بلکه بیماری‌هایی که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول‌های جسم آمیخته شده، همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا می‌بخشد»!

در حدیث معروفی، پیغمبر(صلی الله علیه وآله) اسلام می‌فرماید: صُومُوا تَصِحُّوا: «روزه بگیرید، سالم می‌شوید».

و در حدیث معروف دیگری از پیغمبر(صلی الله علیه وآله) رسیده است: المِعْدَةُ بَیْتُ کُلِّ داء وَ الْحِمْیَةُ رَأْس کُلِّ دَواء: «معده خانه تمام دردها است و امساک بالاترین داروها»!