زنجیره قطعهسازی؛ پیشرانه مغفول اقتصاد مازندران
با این حال، در سالهای اخیر فشار گسترده بر صنعت خودرو باعث شد حلقه قطعهسازی به مرزهای شکنندگی برسد؛ از بحران مالی گرفته تا کاهش سفارشها، نبود برنامهریزیهای دقیق و وابستگی به طراحی خارجی؛ اما در این میان، استان مازندران که عموماً با طبیعت، کشاورزی و توریسم شناخته میشود، نقشی فراتر از تصور در صنعت قطعهسازی کشور دارد؛ نقشی که هنوز به اندازه ظرفیتش در سیاستگذاری دیده نشده است.
در روایت رسمی از مازندران، سه تصویر غالب وجود دارد: کشاورزی، جنگل و گردشگری؛ اما زیر این تصویر، لایهای صنعتی وجود دارد که بهواسطه نبود نگاه توسعه صنعتی در دولتهای مختلف، کمتر در کانون تحلیلها قرار گرفت و نتیجه این غفلت، فاصله میان «ظرفیت واقعی» و «تصویر ذهنی تصمیمسازان» است. این فاصله باعث شده قطعهساز مازندرانی به جای رقابت برای توسعه، اغلب درگیر بقا باشد.
این گزارش تلاش میکند تصویری واقعی، فنی و آیندهپژوهانه از قطعهسازان مازندران ارائه دهد؛ صنعتی که نهتنها در استان، بلکه در سطح ملی وزن و اثرگذاری بالایی دارد.
محمدرضا فلاح، نماینده ساپکو در استانهای شمالی نیز در خصوص صنعت قطعهسازی در مازندران میگوید: مازندران برخلاف تصور، از استانهای صنعتی پیشروست و حتی در برخی شاخصها حتی از اصفهان و تبریز نیز جلوتر است.
وی افزود: سایت بابل روزانه حدود ۱۵۰ دستگاه خودرو تولید میکند و نشاندهنده نقش استان در زنجیره تولید ملی است.
قطعاتی که توقفشان توقف خودروسازی کشور است
در مازندران قطعاتی تولید میشود که اهمیت آنها بهگونهای است که نبودشان «خط تولید خودرو» را میخواباند.فلاح در اینباره به بخشی از این فهرست اشاره میکند و میگوید: قطعات استراتژیک تولیدشده در مازندران در واقع بهعنوان ارکان حیاتی زنجیره تأمین معرفی میشوند.
وی در ادامه به فهرست این قطعات استراتژیک و اهمیت آن پرداخت و گفت: برای نمونه بلاک سیلندر در مازندران تولید میشود که قطعهای است که بدون آن هیچ خودرویی امکان تولید ندارد.
نماینده ساپکو در استانهای شمالی ادامه داد: سلهای خودرو و قطعات بدنه و سیستمهای تثبیتکننده، ایربگ و قطعات ایمنی تخصصی، دستهسیمهای خودرو بهعنوان یکی از حساسترین بخشهای خودرو، با نقش مستقیم در برق و کنترل، قطعات جلوبندی و اتصالدهندهها، قطعات پلیمیری و انواع فیشها، ماژولها، پیچها و بخشهایی از سیستم آببندی، همه و همه از قطعات استراتژیک و حیاتی است که در استان مازندران، تولید میشود.
محمدرضا فلاح، نماینده ساپکو، واقعیت مهمی را روشن کرد و گفت: در مازندران تقریباً تمام قطعات C خودرو و بسیاری از قطعات استراتژیک و تکساز تولید میشود.
وی ادامه داد: فهرست قطعات تولیدی در این استان نشان میدهد که مازندران از «قطعهسازی عمومی» عبور کرده و به سطحی رسیده که بسیاری از تولیدات آن تکساز و کاملاً غیرقابلجایگزین است.
قطعهسازی؛ صنعتی که کمتر دیده شد اما رتبه چهارم کشور را دارد
در همین رابطه، محمدعلی ذکریایی رئیس انجمن قطعهسازان مازندران در گفتگو با خبرنگار بلاغ میگوید: بسیاری از مدیران استان هنوز نگاه صنعتی به مازندران ندارند. این در حالی است که دادههای صنعت نشان میدهد مازندران در قطعهسازی رتبه چهارم کشور را دارد و در تولید برخی قطعات تکساز و استراتژیک است.وی ادامه داد: مازندران، به دلیل وجود واحدهای تخصصی، عملاً بخشی از امنیت تولید خودرو در کشور را تأمین میکند. صنعتی که اگر تعطیل شود، خروجی خطوط خودروسازی کشور نیز متوقف خواهد شد.
چالشهای اصلی قطعهسازان مازندران
ذکریایی، بحران مالی و کاهش سفارشها از چالشهای مهم این صنعت برشمرد و تأکید کرد: بحرانهای مالی چند سال اخیر، بهویژه پس از تنشهای جهانی، سفارش قطعهسازان را کاهش داده و برخی واحدها را به مرز مشکلات انسانی کشانده است.وی با این توضیح که اجرای دیرهنگام مصوبات ملی، یکی از مهمترین گلایههای قطعهسازان است؛ تصریح کرد: مصوبه پرداخت ۲۰ هزار میلیارد تومان برای تسویه بدهی خودروسازان به قطعهسازان تصویب شده اما اجرا نشده است؛ این تأخیرها، شریان تولید را دچار بیثباتی میکند.
عضو هیئتمدیره انجمن قطعهسازان کشور، از دیگر چالشهای موجود به کمبود برنامهریزی صنعتی در سطح استان اشاره کرد و افزود: با وجود نقش مهم صنعتی، نگاه مدیران استانی هنوز بیشتر کشاورزیمحور است. نتیجه این دیگاه موجب شده است تا صنعت قطعهسازی در سیاستگذاری دیده نمیشود و لذا در تصمیمسازیهای استان، اولویت کافی به صنعت داده نمیشود.
رئیس انجمن قطعهسازان مازندران، وابستگی به طراحی خارجی را خطری بزرگ برای آینده این صنعت برشمرد و هشدار داد: نبود ظرفیت طراحی در کشور، مشهود است؛ در حالی، چین هر سال مدلهای جدید عرضه میکند که ایران ممکن است پنج سال با یک مدل ثابت حرکت کند.
ذکریایی متذکر شد: وابستگی به طراحی خارجی در بلندمدت «رکود نوآوری» ایجاد میکند.
وی در ادامه، مواد اولیه را یکی از چالشهای قدیمی این صنعت عنوان کرد و گفت: سالها تأمین مواد اولیه وابسته به خارج بود، اما با تلاش برخی واحدهای تولیدی در مازندران، بخش قابلتوجهی از مواد موردنیاز داخلیسازی شده است، حتی در دوران تحریمهای شدید.
خودروسازان و تعامل با قطعهسازان؛ از چالش تا نقطههای امید
عضو هیئتمدیره انجمن قطعهسازان کشور، بهبود قابلتوجه عملکرد ایرانخودرو و ساپکو را یکی از عوامل ثبات نسبی تولید کشور دانست و بر همکاری، شفافیت و مدیریت بهتر، کاهش اختلافات و تسهیل زنجیره تأمین و تلاش برای ثبات تولید تاکید کرد.رئیس انجمن قطعهسازان مازندران، با ابراز امیدواری این نکته که سایپا نیز پس از تغییرات مدیریتی به مسیر پایدارتری برسد؛ گفت: تعامل صحیح سازنده و قطعهساز، یکی از کلیدهای نجات صنعت خودرو است.
نقش فناوری و کیفیت در بقای قطعهسازان
مهندس سامان صادقزاده، قائم مقام شرکت نواخودرو شمال نیز در گفتگو با خبرنگار بلاغ بر یک نکته محوری تأکید کرد و گفت: در شرایط فعلی، هیچ قطعهسازی بدون ارتقای فناوری و کنترل کیفیت نمیتواند در زنجیره خودرو باقی بماند؛ صنعت خودرو ایران به مرحلهای رسیده که دیگر «صرف تولید» ارزش محسوب نمیشود؛ بلکه پایداری، ثبات کیفیت و توان رقابتی اهمیت حیاتی دارند.از نگاه وی، قطعهسازانی که هنوز با خطوط قدیمی کار میکنند یا بهروزرسانی تجهیزات را هزینه تلقی میکنند، عملاً خود را از آینده کنار میگذارند.
قائم مقام شرکت نواخودرو شمال، خاطرنشان کرد: بخش قابلتوجهی از شرکتهای قطعهسازی کشور از نظر ماشینآلات در سطحی قرار دارند که اولا هزینه تعمیرات بهشدت افزایش یافته، دوم دقت تولید کمتر شده، سوم ضایعات بالا رفته و در نهایت، استانداردهای جدید خودروسازان قابل دستیابی نیست.
صادقزاده، این وضعیت را «هشدار صنعتی» میداند و معتقد است: بدون بازسازی خطوط و نوسازی ماشینآلات، بقای بسیاری از قطعهسازان—بهخصوص واحدهای کوچک و متوسط—تهدید میشود.
اهمیت استانداردهای روز و کنترل کیفی
وی با بیان اینکه کیفیت امروز، فقط یک شعار یا یک الزام قراردادی نیست؛ یک پیشنیاز بقاست؛ اذعان کرد: استانداردهای ایمنی و عملکردی ساپکو و سایپا سختتر شده و در نتیجه قطعهساز باید به سمت سیستمهای کنترل کیفی آنلاین برود.قائم مقام شرکت نواخودرو شمال، با بیان اینکه مستندسازی کیفیت و ردگیری قطعات باید جزو ساختار تولید باشد، اعلام کرد: بازار آینده فقط به شرکتهایی تعلق دارد که توان تولید قطعات بدون خطا داشته باشند و در حقیقت، آینده قطعهسازی متعلق به شرکتهایی است که بتوانند تولید هوشمند را پیادهسازی، فرآیندهای خود را دیجیتال و اطلاعات تولید را بهصورت لحظهای ثبت و تحلیل کنند.
صادقزاده بخش مهمی از موفقیت آینده را وابسته به کیفیت نیروی انسانی دانست و هشدار داد: از یکسو، نیروهای متخصص در حال مهاجرت به صنایع دیگر هستند و نسل جدید کمتر به مشاغل فنی جذب میشود و از سویی دیگر، آموزشهای تخصصی کمتر از نیاز صنعت انجام میشود.
از دید او، قطعهسازی باید به سمتی برود که با ایجاد مراکز آموزش درونسازمانی، مهارتهای نوین تولید به نسل جدید منتقل و در نتیجه جذابیت شغلی را افزایش دهد.
به باور قائم مقام شرکت نواخودرو شمال،، آینده صنعت دو مسیر کاملاً متفاوت دارد: مسیر اول مسیری است که اگر قطعهسازان، ماشینآلات را نوسازی و استانداردها را بهروز و روی کیفیت سرمایهگذاری کنند که در اینصورت، میتوانند در ۵ سال آینده به سطح رقابت منطقهای برسند و حتی قطعات خاص برای کشورهای همسایه تولید کنند؛ اما مسیر دوم مسیری است که ادامه وضع فعلی با شرایط نقدینگی محدود، تعویق نوسازی و تداوم کیفیت تابع شرایط نامطمئن است که در اینصورت، بخش قابلتوجهی از شرکتهای قطعهساز از زنجیره تأمین حذف خواهند شد؛ حتی اگر فعلاً تکساز باشند.
صادقزاده تصریح کرد: آینده صنعت قطعهسازی رانه صرفاً ظرفیت تولید بلکه کیفیت، فناوری و نیروی انسانی تعیین میکند؛ لذا قطعهسازی که امروز روی بهروزرسانی، دیجیتالی کردن فرآیند، کنترل کیفی دقیق و آموزش نیروی انسانی سرمایهگذاری نکند، فردا جایی در زنجیره تأمین خودرو نخواهد داشت.
چرا مازندران باید در مرکز توجه سیاستگذاران باشد؟
بر اساس گفته فعالان صنعت، مازندران ویژگیهایی دارد که آن را به یک «سرمایه استراتژیک» برای صنعت خودرو تبدیل میکند.مزیتهای ویژه استان را میتوان تولید قطعات استراتژیک و غیرقابلجایگزین، تولید روزانه خودرو در سایت بابل، ارتباط گسترده با زنجیرههای تأمین ملی و توجه به این نکته که بسیاری از قطعهسازان استان تکساز و گلوگاهی هستند، برشمرد.
البته گرچه، نقش مازندران در حفظ تولید خودرو در دوره تحریم بسیار حیاتی بوده است؛ اما با این حال، توجه مدیریتی در سطح استان بسیار کمتر از جایگاه واقعی صنعت است.
آینده قطعهسازان ایستاده بر لبه تصمیمهاست
به گزارش بلاغ؛ صنعت قطعهسازی مازندران، صنعتی استوار اما آسیبپذیر در واقع ستون پنهانی است که بار زنجیره تولید خودرو را بر دوش میکشد اما همچنان در حاشیه نگاهها قرار دارد.از یک سو فشارهای مالی، تحریمها، وابستگی طراحی و اجرای دیرهنگام تصمیمها آن را میفرساید و از سوی دیگر ظرفیتهای کمنظیر و توان فنی شرکتهای استان آیندهای روشن را نوید میدهد.
راه پیشِ رو، راهی است که باید با سه کلید « اقدام بهموقع سیاستگذاران»، « توسعه ظرفیت طراحی و مهندسی داخلی» و « تقویت نگاه صنعتی در مدیریت استان» باز شود و اگر این سه محور جدی گرفته شود، مازندران نهتنها نقش خود را در صنعت قطعهسازی تثبیت میکند، بلکه میتواند به یکی از قطبهای اصلی نوآوری و توسعه صنعت خودرو در کشور تبدیل شود.
در پس تصویری که از مازندرانِ گردشگری و کشاورزی در ذهن عمومی نقش بسته، صنعتی پنهان و کمتر دیدهشده جریان دارد؛ صنعتی که اگر حتی چند روز از حرکت بایستد، خطوط تولید خودروسازان بزرگ کشور نیز متوقف میشود؛ این در حالی است که قطعهسازان مازندران، با وجود فشارهای مالی، تحریمها و کمتوجهی مدیریتی، امروز یکی از مهمترین حلقههای زنجیره تولید خودروی ایران هستند؛ اما آیندهشان به تصمیمهایی وابسته است که یا دیر اجرا میشود یا هرگز به مرحله عمل نمیرسد.
گزارش: مجتبی قربانی