بحارالانوار:دائره‌ی المعارف بزرگ احادیث شیعه
علامه مجلسي در حوزه حديث و روايت آن اندازه تسلط داشت كه نه تنها منابع روايي شيعه بلكه منابع حديثي اهل سنت را نيز مدنظر قرار ميداد. از اين رو براي اثبات نظر كه مطرح ميكرد از روايات شيعيان و سنيها استفاده ميكرد تا بحث خود را بصورتي كامل و تام بپروراند.
سرای نور؛علامه محمدباقر مجلسي از دانشمندان و عالمان به نام عصر صفوی است که در سال ۱۰۳۷ ق در اصفهان به دنيا آمد. وي درس و بحث را از چهارسالگي نزد پدر عالمِ خود، علامه محمدتقي مجلسي آغاز كرد و بر اثر نبوغ و استعداد خارقالعاده، در چهارده سالگي از ملاصدرا اجازه ي روايت گرفت. علامه شوشتري، ميرزاي جزايري، شيخ حُرِّ عاملي و ملامحسن فيض كاشاني از جمله اساتيد ايشان بودند. وي در اندك زماني بر صرف، نحو، معاني، بيان، لغت، رياضي، تاريخ، فلسفه، حديث، رجال، درايه، اصول، فقه و كلام احاطهي كامل پيدا كرد و سرآمد همگان گرديد. علامه مجلسي پس از رحلت پدر بزرگوار خود به تدريس پرداخت و تاليفات متعددي را به انجام رساند. جمع آوري احاديث و روايات اهل بيت(ع)، علامه مجلسي را به فكر تاليف كتاب گرانسنگ “بحارالانوار” انداخت و آن را در يكصد و ده جلد، تدوين كرد.نوشتار پیش روی، به مناسبت سالروز رحلت این عالم دانشمند مکتب تشیع، نگاهی به اثر گرانسنگ وی یعنی بحارالانوار انداخته است.
بِحارُالاَنوار در یک نگاه:
بِحارُالاَنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار مشهور به بحارالانوار، مفصل‌ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ای از آموزه‌ها و تعالیم شیعه است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌شود).
در هر جلد ریزموضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحارالانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌کند.
از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام(ص) و حضرت زهرا(س) و امامان شیعه(ع) اختصاص دارد. جلدهای مختلف این کتاب به صورت متفرقه به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده‌اند. معروف‌ترین ترجمه آن کتابی است با نام مهدی موعود(عج) که ترجمه جلد ۱۳ از چاپ ۲۵ جلدی است و به موضوع امام زمان(عج) اختصاص دارد.
انگیزه نگارش:
مؤلف در مقدمه‌ی كتاب، عنوان مى‌كند كه پس از آشنایى و تفحص در علوم دیگر به این نتیجه رسیده كه راهى برای علم جز در كتاب الهى و اخبار ائمه‌ی طاهرین (ع) وجود ندارد و راههای دیگر را هر چند بى‌بهره نمى‌داند، اما دور افتاده از مسیر معرفى مى‌كند. اما آنچه مجلسى به عنوان انگیزه‌ی شخصى بیان مى‌كند، حفظ آثار گذشتگان و جلوگیری از نابودی آنهاست، متونى كه به واسطه‌ی غرض ورزی فاسدان، بى‌توجهى جاهلان، استیلای سلاطین گمراه و مخالف با اهل بیت (ع)، رواج علوم باطل و نیز كم‌اعتنایى به احادیث، در حال از بین رفتن بوده، و جامعه‌ی آن روز برای هدایت و استفاده به آنها نیازی مبرم داشته است .
روش کار مجلسی در بحارالانوار:
روش كار مجلسى هر چند به نظر مى‌رسد نوعى برداشت از كارهای گذشته نیز باشد، اما ابتكارات شخصى نیز دارد. او ابتدا عناوین مجلدات كتاب خود را انتخاب مى‌كرد و سپس برای هر عنوان بابهایى مى‌گشود. در ذیل هر باب پیش از هر چیز آیات قرآنى متناسب آن را فهرست مى‌كرد كه این كار او بسیار به كار “الوافى” فیض كاشانى نزدیك است. آنگاه برای هر آیه، تفسیری مناسب با استفاده از نظرات مفسران و توضیحات خود مى‌نگاشت؛ این كار را از جلد ۵ به صورت جدی آغاز كرده، و در جزء ۷ و ۹ به مناسبت بحث توحید و صفات الهى به اوج خود رسانده است.
در مرحله‌ی بعدی، روایات متناسب با هر باب را در ذیل عنوان گنجانده، و سندهای آن را نیز با رعایت اختصار نقل كرده است. هدف او از این اختصار جلوگیری از پركردن و افزودن حجم ابواب یا مزین كردن كتاب است، اما آنها را به كلى حذف نكرده است تا تحلیل سند ناممكن شود . آنگاه توضیحات و شرح خود را بر روایات نگاشته، و در این قسمت از نظرات دیگر صاحب نظران نیز یاری گرفته، و به نقل و گاه نقد اقوال آنان پرداخته است. وی در انتخاب روایات، اساس كار را بر تناسب كل یا جزء روایت با عنوان باب قرار داده است و البته آنجا كه روایت را تقطیع كرده، وعده‌ی آوردن متن كامل آن را در جای دیگر داده است.
این توضیحات او در ۱۰ جلد آخر كتاب دیده نمى‌شود؛ زیرا ۱۰ جلد آخر توسط شاگردش میرزا عبدالله افندی، یا به قولى توسط میر محمد صالح حسینى پاك نویس شد و از سوادنامه به بیاض آمد، برای اینكه عمر مجلسى به انجام این كار كفاف نداده بود؛ هر چند برخى نیز این نظر تاریخى را نپذیرفته‌اند.
ابتكارات تألیف بحار الانوار به همین اندازه محدود نمى‌شود؛ نوعى تفسیر موضوعى برای قرآن با بیش از ۹۰۰ موضوع اصلى و ۴۰۰ موضوع فرعى و سبك تبویب آن كه گونه‌ای از فهرست موضوعى برای احادیث شیعى است، نیز قابل توجه است . فهرست‌بندی و تبویب مجلسى از نقاط قوت و قابل تأمل در تألیف بحار الانوار است؛ وی در«فصل رابع» مقدمه‌ی كتابش، فهرست مجلدات ۲۵ گانه‌ی خود را عنوان مى‌كند. این فهرست از لحاظ رده بندی و محتوای عناوین معرف مناسبى برای كار اوست. خود مؤلف عناوین «العدل و المعاد»، «ضبط تواریخ انبیاء و ائمه (ع)» و «السماء و العالم» را كه مشتمل بر احوال عناصر و موالید و … است، از ابتكارات منحصر به فرد كتاب خود كه پیشینیان به آن نپرداخته‌اند، مى‌داند. .
تنوع موضوعی در بحارالانوار:
تنوع موضوعى از سویى و هدف اصلى مؤلف برای حفظ میراث شیعه از سویى دیگر، او را واداشته تا از منابع بسیار و متنوعى استفاده كند كه به یقین از حیث آمار كم‌نظیرترین مجموعه‌ی حدیثى تألیف شده است. بجز این آمار، تنوع فراوانى هم در موضوعات منابع دیده‌مى‌شود. هر چند منابع او بیش از همه جنبه‌ی حدیثى و فقهى دارند، اما موضوعات تفسیری، تاریخى، كلامى و ادبى، لغت، سیاست مدن، اخلاق و حتى علوم طبیعى، پزشكى، نجوم و ریاضى، جغرافیا و … نیز در منابع او یافت مى‌شود. كوشش فراوان او برای جمع آوری منابع زبان‌زد شده است. بنا به روایتى برای به دست آوردن كتاب مدینه‌ی العلم ابن بابویه كه تصور مى‌شد در یمن وجود دارد، گروهى را با هدایای فراوان به سراغ حاكم آنجا مى‌فرستد تا كتاب را به دست.
امتیازات و نوع آوری های مجلسی در بحارالانوار:
در بدو نظر به آثار علامه مجلسي ممكن است شخص تصور كند كه علامه مجلسي شخصيتي متعصب است اما اين نگاه به زودي با اندك ژرفنگري در آثارش از ميان خواهد رفت. براي اينكه ادعاي فوق را ثابت كنيم توجه خوانندگان را به نكات زير جلب ميكنيم.
۱٫ جمع روايات گوناگون
مسلماً علامه مجلسي با اشرافي كه به منابع روايي عصر خود داشت، روايات زيادي درگستره موضوعي بسيار متنوع جمع آوري كردهاست.
۲٫ توجه جدي به درايت احاديث
اگر بگوييم بزرگترين هنر علامه مجلسي، فهم و درك حديث بود تا جمع حديث، سخن درستي گفته ايم. زيرا وي با تسلط كافي به جوانب مختلف فهم حديث، آنها را موردبررسي قرار داده است.
۳٫ نظريه پردازي و نقادي
واقعيت آن است كه برخي از افراد در تاليفات خود از علم مطبوع (عقل) خود بهره اي نميگيرند. از اينرو اين دسته از افراد به عوض آنكه عالم و پژوهشگر باشند بيشتر حافظ علوم ديگران انداما علامه مجلسي با وجود آن كه علوم و نظرات را به غايت در ذهن داشت دراغلب موارد نظريات مستقلي ارايه كرده و نظريات ديگران را به نقد كشيده است.
۴٫ عدم تعصب در استفاده از منابع اهل سنت
علامه مجلسي در حوزه حديث و روايت آن اندازه تسلط داشت كه نه تنها منابع روايي شيعه بلكه منابع حديثي اهل سنت را نيز مدنظر قرار ميداد. از اين رو براي اثبات نظر كه مطرح ميكرد از روايات شيعيان و سنيها استفاده ميكرد تا بحث خود را بصورتي كامل و تام بپروراند.
۵٫ توجه به ارزش تاثيرگذار ادبيات در فهم حديث
بدون ترديد كسي كه در ادبيات عرب گامي برنداشته باشد هرگز نخواهد توانست به عمق معنايي حديث پي ببرد، زيرا كاربرد هر يك از معاني مختلف واژه ها تاثير بسزايي در فهم معنايي آن خواهد گذاشت. به علاوه نحوه قرائت و تركيب جمله ميتواند تغييراتي در معنا و مفهوم آن به عمل آورد. با وجود وسعت بسيار بحارالانوار، مجلسي هرگز از اين مساله هم غفلت نكرده است.
-
آخرین اخبار
-
پربیننده ترین ها
-
اخبار مازندران
-
آخرین نظرات
-
آرشیو
یاداشت و مقاله
اشتغال‌زایی یا اشتغال‌زدایی؟
حضرت فاطمه زهرا(س)، چراغ راه رستگاری بشریت/فرزند رسول‌الله(ص) اسوه حسنه و الگوی نیکو
استاندار مازندران: حکم فرزانه را قبول ندارم
بیشتر...
