تأمین پلاکت سالم خون دغدغه بزرگ مراکز درمانی و بیماران سرطانی

به گزارش سرای نور؛ از شلوغی‌های ناتمام شهری اگر گذر کنی و حوصله‌ای برای دیدن دردهای دیگران داشته باشی تو را به‌جایی راهنمایی می‌کنم که انگار زمان از چرخش ایستاده و تمام افلاک نظاره‌گر زجری می‌شوند که تن‌هایی نحیف و چهره‌هایی رنگ‌پریده آن را به دوش می‌کشند.

باورش سخت و دردناک است تماشای کودکانی معصوم که روزهای خود را در چنگال دیو بی‌رحم سرطان شب می‌کنند. کودکانی چندساله، چندماهه و حتی نوزادانی چندروزه که اگرچه از فرط درد توان صحبت کردن ندارند اما به شیوایی هرچه تمام تر معنای درد را با نگاهی لبریز از خواهش در برابرت مجسم می‌کنند.

نگاهم به نگاه معصومانه کودکی روی تخت گره می‌خورد. نمی‌دانم برای سلام گفتن او را چه خطاب کنم. دخترخانم یا آقاپسر! چراکه اینجا سرطان همه را یک‌ شکل آراسته.

با مادرش هم‌صحبت می‌شوم. فرزندش را “آیدا” معرفی می‌کند و می‌گوید که دخترش ۳ سال دارد و بیش از یک‌سوم عمرش را به دست‌وپنجه نرم کردن با سرطان خون در گوشه‌ی بیمارستان‌ها گذرنده.

درحالی‌که بغض گلویش را فشرده ادامه می‌دهد که امروز مضطرب‌تر از تمام یک سال گذشته است چراکه نوبت دریافت پلاکت آیدا کوچولوست.

روزهای تلخ دیگر مادرانی را برایم بازگو می‌کند که در حسرت رسیدن پلاکت به آب‌وآتش زدند اما درنهایت شاهد پرپر شدن غنچه‌های عمرشان بر روی تخت بیمارستان بودند.

با ورود پزشک متخصص مادر آیدا را با بغض فروخورده و اضطراب آشکار نگاهش تنها می‌گذارم و با وی همراه می‌شوم تا توصیفی علمی برای روند تزریق پلاکت بیابم.

تأمین پلاکت سالم بزرگ‌ترین دغدغه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی

دکتر علی رضامند فوق تخصص هماتولوژی، پلاکت‌ را کوچک‌ترین اجزای بافت خون معرفی می‌کند و می‌گوید این ساختارها حاوی آنزیم‌هایی هستند که باعث انعقاد خون شده و درنهایت از ادامه‌ی خونریزی جلوگیری می‌کنند.

به گفته وی مقادیر طبیعی پلاکت در هر شخص سالم بزرگ‌سال بین ۱۵۰ الی۴۰۰ هزار در هر میلی‌لیتر است که پس از تولید در مغز استخوان وارد چرخه‌ی بدن می‌شود.

او دلایل کاهش و یا عدم تولید پلاکت را به دو نوع اکتسابی و وراثتی تفکیک کرده و می‌گوید: عمدتاً بیماران به دلایل اکتسابی دچار کاهش پلاکت می‌شوند که شایع‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از لوسمی یا سرطان خون، ترومبوسیتوپنی، انعقاد منتشر خون در داخل رگ‌ها، شیمی‌درمانی بعد از سرطان، عفونت و نارسایی مغز استخوان.

به گفته‌ی او بیماران سرطانی که تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند اصلی‌ترین گروه نیازمند دریافت مستمر پلاکت هستند به‌طوری‌که سالانه به دریافت ۳۰ الی ۵۰ واحد پلاکت نیاز دارند.

بنا به گفته وی پلاکت زودتر از بقیه محصولات خونی از بین می‌رود و پس از اهدای خون در همان ۶ ساعت اولیه می‌بایست از سلول‌های خونی جداشده و به مصرف برسد. به همین دلیل بیمارستان‌های تخصصی و فوق تخصصی در اکثر نوبت‌های بعدازظهر و شب عملاً با کاهش شدید ذخیره پلاکت مواجه می‌شوند.

وی تأمین پلاکت به مقدار کافی را از اصلی‌ترین دغدغه‌های کادر پزشکی عنوان می‌کند و می‌گوید هرلحظه تأخیر در تزریق پلاکت بیماران را یک گام به مرگ حتمی نزدیک‌تر می‌کند.

دکتر رضامند روش‌های استحصال پلاکت را به دو شیوه‌ی «راندوم» و «آفرزیس» تفکیک کرده و می‌گوید: در روش اول تنها یک واحد( ۵۰ سی‌سی) پلاکت از هر کیسه خون به دست می‌آید و این در حالی است که هر بیمار سرطانی بزرگ‌سال با وزن نرمال در هر بار تزریق نیازمند دریافت ۶ الی ۷ واحد ( ۳۰۰ سی‌سی) پلاکت است.

به گفته وی مشکلات استحصال پلاکت به روش راندوم به همین‌جا ختم نمی‌شود و بیمار با عوارضی همچون تب، حساسیت، آلرژی و همین‌طور عفونت‌های احتمالی مواجه می‌شود چراکه پلاکت‌ها از واحدهای خونی متعدد که از چندین اهداکننده دریافت شده به‌دست‌آمده.

وی با تأکید بر استفاده از روش آفرزیس ادامه می‌دهد: در این روش حجم و کیفیت محصول به‌دست‌آمده به‌مراتب بالاتر بوده و احتمال مواجه بیمار با مشکلات مذکور به حداقل می‌رسد چراکه محصول نهایی صرفاً از یک اهداکننده مشخص در اختیار او قرارگرفته.

دکتر رضامند ضعف در اطلاع‌رسانی و نیز کمبود تجهیزات آفرزیس را از اصلی‌ترین چالش‌های این حوزه برمی‌شمرد و می‌گوید: اگر نتوانیم پلاکت سالم را در مدت‌زمان‌های مشخص به بیماران برسانیم می‌بایست مرگ آن‌ها را به نظاره بنشینیم.

اهدای پلاکت به روش آفرزیس مطمئن و بدون ایجاد عارضه

رییس پلاکت آفرزیس اداره کل انتقال خون استان می‌گوید دستگاه‌های پیشرفته پلاکت آفرزیس از دو سال پیش خریداری‌شده و در ایستگاه انتقال خون شعبه‌ی مسجد کبود شهرستان تبریز مورد بهره‌برداری قرارگرفته است.

دکتر علی رجب‌زاده در خصوص ویژگی‌های این شیوه می‌گوید: پلاکت آفرزیس روش پیشرفته جمع‌آوری و تهیه پلاکت است که با استفاده از یک دستگاه مخصوص پلاکت فرد اهداکننده جمع‌آوری و بقیه خون و اجزای آن به بدن فرد اهداکننده بازمی‌گردد.

وی به بازدهی ۶ الی ۱۰ برابری این روش در مقایسه با شیوه‌ی سنتی اشاره‌کرده و می‌گوید که اهدای پلاکت به روش آفرزیس هیچ‌گونه عارضه‌ای برای اهداکننده ندارد؛ چراکه پلاکت‌ها بیش از نیاز معمول در بدن تولید و در قسمت‌های مختلف همچون طحال ذخیره‌سازی شده و پس از هر بار اهدا در همان ساعات اولیه از محل ذخیره‌سازی خود آزاد و میزان آن را در بدن به حد نرمال برمی‌گردانند.

به گفته وی هر فرد بالغ ۲ بار در هفته مجاز به اهدای پلاکت به روش پلاکت آفرزیس است و درمجموع حداکثر ۲۴ بار در سال می‌تواند پلاکت اهدا کند. البته می‌بایست بین هر بار اهدا حداقل ۴۸ ساعت فاصله در نظر گرفته شود.

از او درباره‌ی شرایط اهدا پلاکت می‌پرسم؟ می‌گوید شرایط اهدا پلاکت همچون اهدای خون است یعنی سلامت جسمی و رفتاری کامل، سن حداقل ۱۷ سال تمام، وزن حداقل ۵۰ کیلوگرم و مصرف نکردن دارو به‌ویژه آسپرین و داروهایی که اثر آسپرین رادارند مانند بروفن، دیکلوفناک و ژلوفن. در ضمن شمارش پلاکت فرد اهداکننده بایستی قبل از اهدا حداقل ۱۵۰ هزار در هر میلی‌متر باشد.

دکتر رجب‌زاده کاستی‌های دامن‌گیر بیماران را در خصوص عدم تأمین پلاکت به مقدار کافی را قبول ندارد و می‌گوید به‌جز چند واحد خونی کم یاب در سایر گروهای خونی به مقدار لازم اهداکننده جذب و سازمان‌دهی شده و می‌توانیم نیازهای بیمارستانی را تأمین کنیم.

او به گذشته‌های نه‌چندان دور اشاره می‌کند که به علت کمبود تجهیزات واحد دریافت پلاکت در تعطیلی‌های چندین ماهه به سر می‌برده و می‌گوید اگرچه این مشکلات تا حد زیادی رفع شده اما باوجوداین با چالش‌های جدی دیگری همچون کمبود ست‌های دریافت پلاکت، هزینه‌های بالای دریافت پلاکت به روش آفرزیس و خیل رو به گسترش بیماران نیازمند مواجه هستیم.

او می‌گوید هر بار اهدای پلاکت به روش آفرزیس بیش از ۸۰۰ هزار تومان برای سازمان انتقال خون آب می‌خورد و از طرفی بیماران سایر استان‌های هم‌جوار نیز برای پیگیری روند درمان خود به تبریز مراجع می‌کنند.

همیشه پای انسان‌های نوع‌دوست در میان است

علی حسینی ۳۴ ساله یکی از اهداکنندگان مستمر پلاکت است. او می‌گوید از ۱۰ سال پیش خون اهدا می‌کرده تا اینکه از ۲ سال پیش و باراهنمایی کارکنان اداره کل انتقال خون با اهدای پلاکت آشنا شده و در این مدت ۳۳ مرتبه پلاکت اهدا کرده و می‌گوید نشاندن لبخند رضایت بر لب‌های خشکیده یک بیمار حس رضایت را در وی ایجاد می‌کند.

مسعود ابراهیمی راد ۲۵ ساله و دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد عمران دیگر اهداکننده‌ی پلاکت بود که برای اهدای بیست و یکمین پلاکتش به مرکز انتقال خون آمده بود.

در گفتگویی که با او داشتم خاطره‌ای را برایم بازگو کرد که هنوز پس از گذشت یک سال تلخی‌اش را به یاد دارد.

می‌گوید یک روز بدون اطلاع قبلی از وی برای اهدای پلاکت دعوت شد. اما به سبب درگیری با امتحانات نتوانست در ساعت مقرر در مرکز حاضر شود.

او با ناراحتی ادامه می‌دهد که بعد از اتمام امتحان برای اهدای پلاکت تماس گرفته که متأسفانه باخبر مرگ بیمار ۸ ساله به دلیل تأخیر در دریافت پلاکت مواجه شده است.

ضرورت ترویج فرهنگ اهدای پلاکت

بنا به اظهارنظر مسئولان از معدود کشورهایی هستیم که در مدت‌زمان اندک توانستیم خاطره‌ی تلخ واردات خون‌های آلوده در دهه‌ی ۶۰ را با اهدای ۱۰۰ درصد داوطلبانه خون توسط انسان‌های نوع‌دوست جبران کنیم.

در کشور ما سالانه به ازای هر یک هزار نفر ۲۷ واحد خون اهدا می‌شود که این میزان ۲.۵ برابر سایر کشورهای توسعه‌یافته است اما متأسفانه به دلیل ضعف در اطلاع‌رسانی و نیز کمبود تجهیزات در بخش اهدای پلاکت نتوانسته‌ایم به شاخص‌های مناسبی دست‌یابیم.

در سال گذشته استان آذربایجان شرقی در حالی موفق‌ترین استان کشور ازنظر تولید پلاکت به روش آفرزیس بوده که تنها ۷.۵ درصد تولیدات این اداره کل به تولید این محصول اختصاص داشته است.

اگرچه امروز به همت حضور این ۲ اهداکننده ۴ بیمار نیازمند از مرگ حتمی نجات یافتند، امانگاهی به خیل روبه گسترش بیماران نیازمند ضرورت جذب و ساماندهی اهداکنندگان مستمر پلاکت را بیش‌ازپیش آشکارتر می‌کند.

هرچند در پایان پیگیری‌هایم در خصوص مشکلات تأمین پلاکت برای بیماران بستری‌شده در بیمارستان کودکان تبریز، تصویر آیدا و دیگر کودکان مبتلابه این بیماری و نگرانی‌های خانواده‌هایشان از ذهنم پاک نمی‌شد، اما خبرهای خوش رسیده از تأمین تجهیزات موردنیاز برای تهیه پلاکت و یدطولی همشهریانم در امور خیر، روزنه‌های تازه‌ای را برای دیدن دوباره‌ی لبخند آیدا و دیگر بیمار چشم‌به‌راه بیمارستان کودکان تبریز در دلم ایجاد می‌کند.

منبع:مهر