من مدرک دکتری «اوقات فراغت» دارم!

به گزارش سرای نور؛حتما شما هم بارها با این سوال «اوقات فراغت» خود را چگونه می گذرانید؟ روبرو شده و جواب متفاوتی هم داده اید. اما اینکه واقعا اوقات فراغت چیست و چه کارهایی در این زمان انجام می شود سوالی است که برای یافتن آن تحقیقات و مطالعات جهانی زیادی صورت گرفته. برایتان جالب خواهدبود اگر بگویم که اوقات فراغت برای خود دنیای بزرگ و عجیبی دارد تا جایی که رشته تحصیلی، کنگره و سازمان بین المللی هم به خود اختصاص داده. ما هم این را نمی دانستیم تا اینکه با دکتر عباس اردکانیان، یکی از معدود ایرانی هایی که توانسته در خارج از ایران و کشور هند مدرک دکترای اوقات فراغت بگیرد آشنا شدیم. بیست سالی از آن روزها گذشته و تا امروز که ۶۱ ساله است فعالیت های متنوعی از جمله تدریس در دانشگاه و ارائه مقاله های علمی متنوع، ترجمه و تالیف کتاب دراین زمینه داشته است. حالا هم بعد از بازنشستگی اش به این فکر افتاد تا در انجمنی به همین نام فعالیت و ایران و مردمش را بیشتر از هر زمان دیگری با این پدیده آشنا کند.

در کنار او یک تیم ۲۰ نفره ای قرار دارد که یکی از اعضای آن نام آشناست. رامبد جوان، بازیگر سینما و سازنده برنامه خندوانه به عنوان یک عضو فعال در این انجمن ریاست گروه را بر عهده دارد و آقای اردکانیان نیز رئیس هیات علمی آن است. دقایقی را با عباس اردکانیان به عنوان تنها فردی که در ایران دکترای اوقات فراغت دارد گذراندیم تا از خودش، فعالیت ها و اهدافی که در نظر دارد بگوید. به اعتقاد آقای اردکانیان اوقات فراغت، همینجاست؛ بین دست و پای روزهای کاری سال. در آرامش لحظه‌های خلوت بعدازظهر. گیرکرده در فاصله ساعت‌های کوتاه عصر تا زمانی که رنگ خورشید از آسمان می‌پرد. با این اوصاف، دیگر نیاز نیست برای پیدا کردن وقت‌های فراغت، کوله پشتی تابستان و تعطیلات نوروز را زیر و رو کرد. هرچند اینطور که پیداست این دو اصطلاح آنقدرها هم سر به یک راه نمی‌برند.

دکتری با مدرک اوقات فراغت

اولین سوالی که برایمان پیش آمد و از آقای اردکانیان پرسیدیم این بود که چه شد به سراغ چنین رشته ای رفته است. رشته ای که در ایران نامی از آن هم به عنوان یک رشته تحصیلی وجود ندارد: «من در کشور هند تحصیل کرده ام. مدرک کارشناسی ارشدم فلسفه بود. وقتی می خواستم برای دکتری رشته مدنظرم را انتخاب کنم با رشته ای به نام اوقات فراغت آشنا و متوجه شدم رشته جذابي است. البته ۲۰ سال پیش هم در دنيا این موضوع قديمي تر و جا افتاده تر از اين حرف ها بود. به طوری که سازمان جهاني اوقات فراغتي داريم كه از سال١٩۵۲ در كنار يونسكو و نهادهاي ديگر فعاليت مي كند. در حال حاضر نیز رشته هايی در دنیا وجود دارد که به موضوعات آموزش اوقات فراغت، فلسفه اوقات فراغت و مديريت و برنامه ريزي اوقات فراغت می پردازد. كشورهای آمريكا و در چند كشور اروپا و شرق آسيا به این موضوع توجه ویژه داشته و دانشگاه هايشان مشغول به تدريس هستند. البته کشورهای زیادی مانند ایران هنوز چنین رشته ای را در رشته های دانشگاهی شان جا نداده اند.»

اوقات فراغت چهارمین صنعت دنیا

ارزش رشته ای که به شکل علمی به اوقات فراغت بپردازد آنقدر اهمیت دارد که به اعتقاد اردکانیان سازمان های جهانی نیز برای آن شکل گرفته است: «در یکی از کشورهای دنیا سازماني به نام سازمان مديريت و برنامه ريزي اوقات فراغت داریم. به همین دلیل بايد كساني در اين مسند قرار بگیرند كه از اين دانش با خبر باشند. از طرف دیگر اوقات فراغت به عنوان چهارمين صنعت دنيا ياد مي شود. اين نشان دهنده اين است كه پول زيادي براي آن هزينه مي شود و آدم هاي زيادي در اين صنعت فعاليت مي كنند. شغل هايي كه در اين صنعت ايجاد مي شود بيشمار و فراوان است. پس بنابراين نشان مي دهد هرچقدر آگاهي، اطلاعات، دانش و مديريت اوقات فراغت بالاتر باشد خروجي بهتري خواهدداشت.»

در ایران به شکل جدی و علمی به موضوع اوقات فراغت پرداخته نشده

اردکانیان بعد از آنکه مدرک دکتری اش را می گیرد به ایران می آید و در دانشگاه های کشور مشغول به تدریس می شود: «وقتی به ایران آمدم درس هايي مانند جامعه شناسي، تعليم و تربيت و در اين اواخر در دانشگاه علوم و تحقيقات در رشته گردشگري، اوقات فراغت را به عنوان يك درس تدريس كردم. چون كتاب تاليفي در اين زمينه دارم همان ها مبناي آموزش قرار گرفت تا اینکه يك سال پيش به عنوان هيات علمي دانشگاه آزاد بازنشسته شدم.» آنطور که به نظر می رسد ایران از نظر علمی در خصوص اوقات فراغت عقب است. او دراینباره می گوید: «وقتي این رشته در دنيا تدريس مي شود و دانشگاه، سازمان جهاني و كنگره بين المللي دو سالانه اوقات فراغت دارد پس از نظر علمی بسیار پیشرفته است. از سوی دیگر در این کنگره جمعي از متخصصان كار علمي و نظريه پردازي انجام داده و مقالاتشان را به اين كنگره ارائه مي دهند. البته در ایران چند سالي می شود در مقطع كارشناسي ارشد و دكتري تربيت بدني گرايش اوقات فراغت داريم. مقاله هايي هم كه در ايران منتشر مي شود عموما دو دسته هستند. يك دسته مقاله افرادی است که در رشته تربيت بدني درس خواندند و در این زمینه مقاله ارائه داده اند. دسته دیگر نیز در زمينه جامعه شناسي اوقات فراغت مقاله نوشته اند. اما كسي درباره خود موضوع اوقات فراغت به معنای فلسفه اوقات فراغت و مديريت اوقات فراغت كار علمي چشم گيري انجام نداده. البته من در حال حاضر مشغول ترجمه کتابی هستم که امیدوارم به زودي به دست مردم برسد. این کتاب يكي از منابع جدي رشته اوقات فراغت در دنياست و درآمدی است بر آموزش اوقات فراغت که قرار است بزودی منتشر شود.»

اوقات فراغت تنها سرگرمی، تفریح و تعطیلات نیست

رئیس هیات علمی انجمن اوقات فراغت ایران معتقد است که مردم چندان درباره پدیده اوقات فراغت نمی دانند: «قبل از تاسيس انجمن اوقات فراغت هيچ نهادي متولي آن نبود. ما با تاسيس اين انجمن تصميم گرفتيم اوقات فراغت را در كشور معرفي كنيم. مردم در زمینه اوقات فراغت یا اطلاع ندارند يا دچار سوبرداشت از مفهوم اوقات فراغت هستند. حتي در رسانه ها و جاهاي ديگر اوقات فراغت را اشتباها با تفريح و سرگرمی معرفي مي كنند. از اين بدتر اوقات فراغت را با تعطيلات تابستاني، عيد و آخر هفته اشتباه مي گيرند و به همين دليل برخي سازمان ها خودشان را مكلف مي دانند تابستان شروع مي شود روي در و ديوارشان بنويسند برنامه هاي اوقات فراغت. تابستان هم تمام مي شود ديگر كسي درباره اوقات فراغت حرف نمي زند تا ٩ ماه ديگر. در حالي كه اوقات فراغت يك امر جاري در طول ٣٦٥ روز سال است. اوقات فراغت در بين همه روزهاي زندگي ماست و اين فرهنگ بايد نهادينه در كشور شود.»

رشته فراغت به زودی راه اندازی می شود

انجمن اوقات فراغت به شكل قانوني دو سه سالي است كه تاسيس شده اما تنها چند ماهي می شود كه فعاليت اش را جدي و اعلام عمومي كرده است. اردکانیان می گوید: «این انجمن را به راه انداختیم چون هيچ نهادي در كشور تمام مسئوليت خودش را موضوع اوقات فراغت نمي داند. نهادهايي هستند كه بخشي از مسئوليت شان مربوط به اوقات فراغت است. مانند شهرداري ها، وزارت ورزش و جوانان، ميراث فرهنگي و… البته در دنيا هم چنین سازمان هایی كم است و شايد عموما نهادهاي مدني و انجمن ها متولي اين موضوع باشند. حتي تئوري سازي ها هم در اين انجمن ها صورت می گیرد. انجمن ما هم يك بخش جدي فعاليتش فعاليت علمي است كه هم نظريات را رصد و توليد نظريه مي كند. ما تصميم داريم يك رشته دانشگاهي نیز در كشور راه اندازي كنيم و يكسري كار اجرايي داريم تا مردم با مفهوم اوقات فراغت به شكل عيني تر روبرو شوند. فعلا تعاملاتی با دانشگاه علمي كاربردي صورت گرفته شده و امید داریم براي سال تحصيلي ٩٥-٩٦ اين رشته راه اندازي شود. علاوه برآن خانه هاي فراغت در نظر گرفته ایم تا مردم با گذران اوقات فراغت به شكل درست آشنا شوند، فراغت شان را در آنجا بگذرانند و هم متعهد نباشند در يك زمان و روز مشخصي قرار بگيرند.»

رامبد جوان، یکی از فعال ترین اعضای انجمن

نکته جالب در این انجمن حضور رامبد جوان به عنوان رئیس هیات مدیره است. اردکانیان از حضور پر شور و فعال مجری معروف خندوانه می گوید: «رامبد جوان نه به عنوان يك بازيگر يا سلبريتي بلکه به عنوان رئيس هيات مديره در این انجمن حضور فعال دارد. موسس اين انجمن آقاي هومن رازدار است. ايده از سمت ايشان بود و به پشتوانه علمی بنده؛ انجمن راه اندازي شد. آقاي رامبد جوان هم يكي از كساني بود كه به ايشان پيشنهاد همكاري دادیم و ايشان پذيرفتند و بسيار مشتاق و علاقمند و يكي از افراد جدي انجمن هستند. او انرژي و زمان زيادي مي گذارد و حضور تشريفاتي ندارد. به طوری که در جريان ريز و درشت تصميات انجمن است.»

خلاقیت انجمن، حمایت سازمان ها و استقبال مردم انجمن را موفق می کند

پایه شکل گیری این انجمن، در بخش های علمی و اجرایی است و موسسان آن موفقیت این انجمن را به سه شرط منوط می دانند: «موفقیت ما بستگی به این دارد که چقدر مي توانيم خلاق عمل كنيم؟ چقدر مي توانيم پيشرو باشيم و ايده هاي خوب بدهيم؟ چقدر دستگاه ها از ما حمايت و كمك كنند؟ ضلع سوم هم طبيعتا مردم هستند كه چقدر از اين موضوع استقبال، حمايت و تشويق كنند؟ فعلا در اينستاگرام دنبال كننده های زيادی داریم و از کارهایمان هم استقبال مي كنند.»

انجمن اوقات فراغت برای آنکه بتواند بخش درآمدی خود را نیز تامین کند راهکارهای مختلفی را در نظر گرفته است: «از محل خدماتي كه به مردم ارائه مي دهيم و كمك هايي كه احيانا از سازمان هاي مختلف به دست آوريم می توانیم درآمدهای لازم را کسب کنیم. از سوی دیگر قانون براي انجمن ها تعريف دارد. ما مي توانيم از دستگاه ها، سازمان ها و نهادها كمك و حمايت مالي دريافت كنيم. همچنین می توانیم يكسري خدمات و محصولات ارائه بدهیم و از آن درآمد کسب کنیم.» اردکانیان درباره خدماتی که قرار است ارائه بدهند می گوید: « اولين كنفرانس اوقات فراغت در ارديبهشت سال ٩٥ برگزار خواهدشد. يكسري برنامه هاي جانبي نیز طراحي كرده ايم که با مشاركت شهرداري تهران در برج ميلاد است و به زودی اعلام می کنیم. به جز آن در حال حاضر جشنواره فراغت زمستاني را در دستور کارمان قرار داده ایم تا بگويیم فراغت فقط در تابستان نيست. كار انتشارات و تاليف كتاب هم داريم. در کل هر كاري كه به ذهنمان برسد را سعی می کنیم عملیاتی کنیم.»

از نظر حمایتی نیز گویا هنوز کسی به پشتیبانی این انجمن نیامده است: «از زماني كه انجمن راه اندازي شده تعامل از طرف ما با هر سازماني بوده ما هيچ زماني تا الان پيشنهادي را از سوي سازماني از جمله دستگاه هايي مانند سازمان ميراث فرهنگي، وزارت ورزش و جوانان دریافت نکرده ایم. البته با شهرداري تهران تعامل داريم كه باز هم خودمان پيش قدم شديم. مشكلي هم با پيش قدم شدن نداريم به شرط آنكه آنها حمايت كنند. همچنین با وزارت كار مذاكراتي شده چون يك بخشي از موضوع اوقات فراغت بحث فرهنگ كار است. تلاشمان بر این است خودمان، خودمان را اداره كنيم و هر چه به دست آوريم را باز هم صرف پيشرفت انجمن كنيم. سازمان هاي مردم نهاد در كشور هميشه مظلوم واقع شده اند به همين دليل تا حدودي ريتم را كند مي كند اما نااميد نيستيم و سعي مي كنيم پيش مي رويم.»

انجمن اوقات فراغت در سفر ورود پیدا نکرده است

کنجکاو شدیم که چرا در بین خدماتی که ارائه می دهند خبری از سفر و گردشگری نیست و آقای اردکانیان توضیح می دهد:‌ «سفر و گردشگري جزو اوقات فراغت هست اما اينكه چرا جزو برنامه هاي ما نيست چون انجمن صنفی مشخص و سازمان متمركز در اين حوزه دارد. علاوه بر آن معاونتي در سازمان ميراث فرهنگي تحت عنوان معاونت گردشگري است و انجمن گردشگري نیز در این زمینه فعال است. براي آنكه موازي كاري نكنيم در اين حوزه ورود پيدا نكرديم.»

مراحل مقدماتی برای عضوگیری

در پایان هم درباره نحوه پیوستن مردم به این انجمن می گوید: «ساختار سازماني ما ساختار هيات امنايي است. براي آنكه بتوانيم فعاليت هايمان را گسترش بدهيم در مراكز استان هاي ديگر در حال تاسيس شعبه هستيم و ظرف هفته آينده اولين شعبه مان را اعلام عمومي مي كنيم. عضو هم در جایی با عنوان باشگاه فراغت می پذیریم. باشگاهي را نیز از طريق شعب و سازمان مركزي طراحي كرده ایم كه مي توانيم مردم را به عنوان اعضاي باشگاه جذب كنيم و به آنها خدمات ارائه بدهيم. البته اين باشگاه هنوز رونمايي نشده است.»

منبع:مهر