سفر قریب‌الوقوع جبیر به مصر؛تلاش ریاض برای کاهش اختلافات با قاهره

به گزارش سرای نور؛ قرار است «عادل الجبیر» وزیر خارجه سعودی طی هفته جاری به مصر سفر کند. سفر وی به مصر به منظور فراهم کردن ترتیبات دیدار سران ریاض و قاهره صورت می گیرد. طبق اعلام منابع رسانه ای، الجبیر در جریان سفر به قاهره با «سامح شکری» همتای مصری خود دیدار و گفتگو می کند. دو طرف در جریان این دیدار در خصوص پرونده هایی که قرار است در آینده توسط «ملک سلمان» و «عبدالفتاح السیسی» مورد بحث و بررسی قرار گیرند، بحث و تبادل نظر می کنند. آنگونه که به نظر می رسد، مقامات سعودی در شرایط کنونی به دلیل مواجهه با بن بست در بسیاری از سیاست های منطقه ای خود، به شدت به حمایتهای سیاسی دولت قاهره نیاز پیدا کرده و در صدد هستند تا سطح اختلافات میان دو طرف را به هر طریقی که شده کاهش دهند.

در طول حدود سالی که از روی کار آمدن «عبدالفتاح السیسی» به عنوان رئیس جمهور در مصر می گذرد، روابط میان قاهره و ریاض در عرصه های مختلف با چالش های جدی همراه شده است. عمده اختلافات دو طرف در عرصه سیاست خارجی ظهور و بروز پیدا کرده است. اختلافات میان عربستان سعودی و قاهره از آنجایی آغاز شد که دولت عبدالفتاح السیسی پس از به دست گرفتن زمام امور در مصر، صراحتا اعلام کرد سرنوشت «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه تنها توسط مردم این کشور مشخص می شود و دخالتهای خارجی در این زمینه بی اساس است. اتخاذ چنین موضعی از سوی رئیس جمهوری مصر، یکی از اصلی ترین سیاست های خارجی عربستان سعودی را به چالش کشید. از همین روی، این موضع به هیچ وجه به مذاق خاندان سعودی خوش نیامد.

موضع صریح و شفاف مصر در قبال بحران سوریه و بالأخص سرنوشت بشار اسد، قاهره را در تقابل مستقیم با ریاض قرار داده استموضع گیری صریح و شفاف دولت قاهره در قبال بحران سوریه و بالأخص سرنوشت بشار اسد در حالی است که عربستان سعودی هیچگاه حاضر به پذیرش حق تعیین سرنوشت مردم سوریه نشده و همواره بر لزوم کناره گیری بشار اسد از قدرت در این کشور تأکید کرده است. از آنجایی که سیاست های دولت دمشق که یکی از سه ضلع اصلی مقاومت در منطقه محسوب می شود، همواره در تعارض با سیاست های کلان سعودیها بوده است، ریاض همواره بر لزوم به زیر کشیدن بشار اسد از قدرت با هدف ضربه وارد کردن بر پیکره محور مقاومت در منطقه تأکید کرده و همچنان نیز حاضر به دست کشیدن از موضع خود در زمینه نیست.

از سوی دیگر، دولت قاهره همواره و در مناسبت های مختلف بر لزوم تقویت تلاش های منطقه ای و بین المللی برای مبارزه با تروریسم به ویژه در سوریه تأکید کرده است؛ موضعی که در وهله اول نوک پیکان را به سمت سعودیها به عنوان اصلی ترین حامی گروه های تروریستی ـ تکفیری در سوریه، نشانه گرفت. عربستان سعودی که بسیار روی دولت قاهره در زمینه تبعیت از ریاض در زمینه تقویت تروریسم در سوریه حساب کرده بود، از شنیدن موضع مصر در این خصوص غافلگیر شده و آن را در نقطه مقابل سیاست خارجی خود در سوریه دید. از همین روی، دو طرف در شرایط کنونی دارای اختلافات گسترده ای در خصوص مسأله مبارزه با تروریسم در سوریه هستند.

در همین راستا، دولت قاهره بارها ضمن حمایت از دخالت نظامی روسیه در سوریه برای مبارزه با گروه های تروریستی ـ تکفیری اعلام کرده است که عملیات نظامی روسها علیه تکفیریها در این کشور، ضربات مهلکی را بر پیکره آنها وارد آورده است. این در حالی است که مقامات ریاض همواره در رأس کشورهای معترض به حضور نظامی روسیه در سوریه در راستای مبارزه با تروریسم بوده اند. دولت قاهره همچنین با حمایتهای از قطعنامه های مسکو درباره سوریه در شورای امنیت سازمان ملل همواره همسویی خود با روسیه و ایران در مسأله سوریه را اثبات کرده است؛ اقدامی که مقامات سعودی را به شدت برآشفته و آنها را به صورت بی سابقه ای از مقامات مصری آزرده خاطر کرده است.

سامح شکری: ریاض خواستار تغییر نظام حکومتی در سوریه هستند و مصر در این راستا حرکت نمی کنددر همین ارتباط، چندی پیش «سامح شکری» وزیر خارجه مصر به اختلاف نظر قاهره و ریاض در موضوع سوریه اشاره کرد و گفته بود: «سعودی ها خواستار تغییر نظام حکومتی در سوریه هستند و مصر در این راستا حرکت نمی کند. دخالت روسیه در سوریه مانع از گسترش تروریسم است و ضربه ای به داعش به حساب می آید. مصر مخالف دخالت نظامی در سوریه است و از راهکار سیاسی برای بحران این کشور حمایت می کند». از همین روی، پرواضح است که سوریه به عرصه تقابل دو دیدگاه متفاوت ریاض و قاهره که یکی قائل به راهکار نظامی و دیگر معتقد به راهکار سیاسی است، تبدیل شده است.

از سوی دیگر، اختلافات عمیق میان قاهره و ریاض تنها در بحران سوریه و مسائل مربوط به آن، محدود نمی شود. دو طرف همچنین در عرصه های دیگر سیاست خارجی نیز با یکدیگر اختلافات عمیق دارند؛ اختلافاتی که همچنان با گذشت قریب به چهار سال از ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی، همچنان به قوت خود باقی هستند. به عنوان نمونه دولت قاهره با وجود درخواستهای مکرر و رایزنی های متعدد مقامات سعودی با آن، هیچگاه حاضر به نقش آفرینی جدی در ائتلاف سعودی علیه یمن و مشارکت در عملیات «طوفان کوبنده» در این کشور نشد. هرچند که نام مصر در این ائتلاف به صورت نمادین به چشم می خورد، اما طی بیش از دو سالی که از آغاز حملات ائتلاف سعودی به یمن می گذرد، هیچگاه شاهد نقش آفرینی جدی مصر در این حملات نبوده ایم.

علاوه بر این، ریاض و قاهره در خصوص تحولات کشور لیبی نیز با یکدیگر اختلافات اساسی دارند. مصر همواره خواستار برقراری صلح و ثبات لیبی به دلیل مجاورت با این کشور بوده است. با این وجود، بازهم اخباری مبنی بر حمایت های مالی و تسلیحاتی رژیم سعودی از تروریست های تکفیری مستقر در لیبی شنیده شده و می شود. سعودیها همواره از حامیان اصلی دخالت های نظامی خارجی در لیبی بوده اند. این در حالی است که دولت مصر همواره تأکید کرده است که بحران لیبی راه حل نظامی ندارد و تنها از طریق تکیه بر راهکار سیاسی می توان به بحران های این کشور پایان داد.

افزون بر این، حمایت از اخوان المسلمین در مصر توسط عربستان سعودی نیز، طی سالهای گذشته یکی دیگر از چالشهای موجود در روابط میان ریاض و قاهره بوده است. عربستان سعودی طی سالهای گذشته و به دلیل عدم تبعیت مصر از سیاستهایش در منطقه، تلاش کرده تا از گزینه حمایت از اخوان المسلمین به عنوان اهرم فشاری بر دولت قاهره بهره برداری کند. به همین دلیل دو طرف همواره در این زمینه نیز دارای اختلافات جدی با یکدیگر بوده اند؛ اختلافاتی که البته تا به امروز به صورت نهایی حل و فصل نشده است.

برخلاف حکام مرتجع عرب، قاهره، ریاض را در حملات لفظی، رسانه‌ای و تبلیغاتی خاندان سعودی به جمهوری اسلامی ایران، همراهی نکرده استاز سوی دیگر، دولت مصر طی این سالها هیچگاه به درخواست های عربستان سعودی برای همراهی با ریاض در پیاده سازی پروژه ایران هراسی در منطقه پاسخ مثبت نداده است. دولت قاهره تاکنون حاضر به تبعیت از سیاستهای خصمانه خاندان سعودی علیه جمهوری اسلامی ایران در منطقه نشده است. پروژه ایران هراسی یکی از سیاست های کلان عربستان سعودی در عرصه منطقه ای و بین المللی محسوب می شود که ریاض برای موفقیت آن حساب ویژه ای روی نقش آفرینی جدی و مؤثر مصر باز کرده بود. با این حال، طی سالهای اخیر شاهد بودیم که برخلاف شیخ‌نشینان و حکام مرتجع عرب، قاهره، ریاض را در حملات لفظی، رسانه‌ای و تبلیغاتی خاندان سعودی به جمهوری اسلامی ایران، همراهی نکرده است.

در هر صورت، در حال حاضر سیاست های جنگ افروزانه و توسعه طلبانه حکام سعودی به ویژه در عرصه منطقه ای با نوعی بن بست مواجه شده و ریاض تمام تلاش خود را برای خروج از این بن بست به کار بسته است. در عراق شاهد هستیم که با وجود حمایتهای گسترده ریاض از تروریسم، پیشروی های نیروهای عراقی در نبرد با تکفیریها روز به روز گسترده تر می شود و تروریستها مناطق استراتژیک تحت کنترل خود را یکی پس از دیگری از دست می دهند. در سوریه نیز طی ماه های اخیر، نیروهای مقاومت ضربات سهمگینی را بر پیکره گروه های تروریستی ـ تکفیری وارد آورده و چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه نظامی دست برتر را در سوریه دارند.

علاوه بر این، در یمن نیز عربستان سعودی تاکنون موفق به تحقق هیچیک از اهداف از پیش تعیین شده خود از عملیات «طوفان کوبنده» نشده است. هرچند که حملات سعودیها به یمن طی بیش از دو سال گذشته هزاران شهید و زخمی برجای گذشته و زیرساخت های یمن را به طور بی سابقه ای منهدم کرده است، اما اهداف سعودیها در عرصه سیاسی از عملیات نظامی در یمن محقق نشده است. این را نیز باید اضافه کنیم که پروژه ایران هراسی عربستان سعودی در منطقه نیز همچون دیگر سیاستهای خصمانه این رژیم در منطقه با درهای بسته مواجه شده است.

 ریاض برای خروج از چالشهای کنونی بیش از پیش به حمایتهای سیاسی کشورهایی نظیر مصر نیازمند استبه دلیل آنچه که گفته شد، پرواضح است که عربستان سعودی در شرایط کنونی بیش از پیش به حمایتهای سیاسی کشورهای تأثیرگذار در منطقه نیازمند است. بدون شک مصر در زمره کشورهایی قرار دارد که می تواند به سعودیها برای خروج از باتلاقهای خودساخته در منطقه کمک شایانی کند. چالشهای فراوانی که امروز سعودیها با آن مواجه هستند، اقتضا می کند تا مقامات ریاض برای پایان دادن به وضعیت کنونی، رایزنی های گسترده ای را برای جلب حمایت سیاسی کشورهای مختلف از جمله مصر کلید بزنند. از همین روی، بسیار محتمل به نظر می رسد که سفر قریب الوقوع الجبیر به مصر که در راستای فراهم آوردن ترتیبات دیدار ملک سلمان و السیسی انجام می شود، در این چارچوب قابل تعریف باشد.