علاوه بر این، آوینی در مقالات و نوشته‌هایش، همواره به نقد و تحلیل مسائل اجتماعی و فرهنگی روز می‌پرداخت و از نظریات غربی در باب هنر و فرهنگ به شدت انتقاد می‌کرد. او معتقد بود که هنر باید در خدمت حقیقت و ارزش‌های اسلامی قرار گیرد و از طریق آن به تعالی انسان کمک کند.
سید مرتضی آوینی به عنوان یک اندیشمند و هنرمند متعهد، همواره در پی بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی و تبیین آن برای نسل‌های آینده بود.
برخی از حقایق ارزشی آوینی به‌عنوان یک هنرمند انقلابی عبارتند از:
۱. تعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی
آوینی عمیقاً به اصول انقلاب اسلامی پایبند بود و هنر را ابزاری برای تبلیغ و ترویج ارزش‌های الهی و انقلابی می‌دانست. او معتقد بود هنرمند باید در خدمت حق باشد، نه سلطه طاغوت و استکبار.
۲. خلق آثار ماندگار در دفاع مقدس
با مجموعه‌های تلویزیونی مانند «روایت فتح»، او رزمندگان و شهیدان را به‌گونه‌ای روایت کرد که حقیقت جبهه‌های نبرد را بدون تحریف نشان می‌داد. این آثار، تاریخ شفاهی دفاع مقدس محسوب می‌شوند.
۳. نقد هنر غربی و مدرنیته منحط
آوینی در نوشته‌های خود (مانند «آینه‌جنان» و «توسعه و مبانی تمدن غرب») به نقد هنر سکولار و مدرنیته الحادی پرداخت. او معتقد بود هنر غربی، انسان را از حقیقت و معنویت دور می‌کند. به روشنفکرانی حمله کرد که بدون فهم عمیق از تمدن اسلامی، مقلد صرف اندیشه‌های غربی بودند. او این گروه را «روشنفکران مستفرنگ» می‌نامید؛ کسانی که:
– ظاهراً روشنفکرند، اما در واقع مستهجن و وابسته به گفتمان استعماری هستند.
– ادعای ترقی دارند، اما در عمل مصرف‌کننده فرهنگ غرب هستند.
– به نام آزادی و پیشرفت، ارزش‌های اسلامی را تحقیر می‌کنند.
۴. شهادت به‌عنوان اوج تعهد
آوینی در ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ در فکه بر اثر انفجار مین به شهادت رسید. او همچون بسیاری از رزمندگان، زندگی و مرگش را وقف انقلاب کرد.
۵. ترویج مکتب «عاشورایی» در هنر
آوینی هنر را در مسیر مکتب عاشورا می‌دید؛ هنری که شهادت، ایثار و مبارزه با ظلم را ترویج می‌کند. او معتقد بود هنرمند انقلابی باید مانند حضرت اباعبدالله(ع)، در راه حق بایستد.
۶. پایبندی به سادگی و عمق در بیان
با وجود تسلط بر فلسفه و هنر، آثارش ساده و مردمی بود تا همه‌گونه مخاطبان را تحت تأثیر قرار دهد. او از تقلید از هنر غربی پرهیز می‌کرد.
۷. تأکید بر «هنر انقلاب»
او تفاوت بین هنر انقلابی (مبتنی بر ارزش‌های الهی) و هنر صرفاً اعتراضی و سیاسی را روشن کرد و هنر حقیقی را در خدمت تحقق جامعه توحیدی می‌دانست.
شهید آوینی نماد هنرمند متعهد است که هنر را ذیل اهداف الهی تعریف می‌کرد. امروز نیز اندیشه‌های او برای هنرمندان انقلابی چراغ راه است.
سید مرتضی آوینی مهتقد بود:_هنر، دیدن حقیقت است و حقیقت، خداوند است.
شهید سید مرتضی آوینی به عنوان یک منتقد تیزبین جریان روشنفکری غربزده، نقش مهمی در افشای ماهیت روشنفکرنماهای مستفرنگ (متعلق به فضای فکری غرب اما بیگانه با فرهنگ و هویت اسلامی) داشت. او با تحلیل عمیق خود، ریاکاری، انفعال و وابستگی فکری این جریان را نشان داد.
افشای دوگانگی روشنفکرنماها
آوینی نشان داد که بسیاری از این افراد:
– در برابر استکبار جهانی سر تعظیم فرود می‌آورند، اما در مقابل فرهنگ خودی جاهل و متکبر هستند.
– خود را طرفدار مردم می‌دانند، اما از درک دردهای واقعی جامعه عاجزند.
– ادعای عدالتخواهی دارند، اما در خدمت نظام سلطه هستند.
مقایسه روشنفکر حقیقی و روشنفکرنما
از نگاه آوینی:
روشنفکر انقلابی (حقیقی)، ریشه در فرهنگ و دین دارد. در خدمت مردم و انقلاب است. نقدش سازنده و مبتنی بر ارزش‌هاست. مسئولیت‌پذیر و ایثارگر است . و اما روشنفکر مستفرنگ (دروغین) ، از هویت خود بیگانه است. در خدمت گفتمان غربی است. نقدش تخریبی و خودباخته است. فرصت‌طلب و منفعت‌طلب است.
روشنفکر مستفرنگ؛ محصول مدرنیته منحط
آوینی معتقد بود این جریان، زائیده مدرنیته الحادی است که:
– عقل سکولار را جایگزین عقلانیت دینی می‌کند.
– فردگرایی لیبرالی را به‌جای مسئولیت اجتماعی قرار می‌دهد.
– شبه‌فرهنگ غربی را به عنوان تنها الگوی پیشرفت تبلیغ می‌کند.
نمونه‌های عینی از نقد آوینی به روشنفکرنماها
– نویسندگان و سینماگرانی که با ترویج فمینیسم، سکولاریسم و اومانیسم، ارزش‌های اسلامی را تمسخر می‌کنند.
– منتقدان هنری که هنر متعهد را «تبلیغاتی» می‌خوانند، اما هنر غربی را «پیشرفته» می‌دانند.
– روشنفکران سیاسی که انقلاب اسلامی را یک «ارتجاع» می‌پندارند، اما دموکراسی لیبرال را آرمانی غیرقابل نقد تصور می‌کنند.
راهکار آوینی برای مقابله با روشنفکرنمایی
او پیشنهاد می‌کرد:
بازگشت به هویت اسلامی و خروج از تقلید کورکورانه.
ترویج هنر و ادبیات متعهد به جای هنرِ غربزده و بی‌مسئولیت.
تشکیل جبهه فکری انقلاب در مقابل جریان روشنفکری وابسته.
میراث آوینی در نقد روشنفکرنمای مستفرنگ
آوینی چهره واقعی روشنفکران دروغین را نشان داد و ثابت کرد که بسیاری از آنان نه دلسوز مردم، که مبلغان فرهنگ استعماری هستند. امروز نیز جریان روشنفکری غربگرا با همان شگردها در حال تخریب ارزش‌های انقلاب است، و اندیشه‌های آوینی سلاحی کارآمد برای مقابله با آنان محسوب می‌شود.
پایان این نوشتار را با مطلبی از سید اهل قلم به پایان می‌بریم که خود مصداق این عبارت بود «روشنفکر واقعی کسی است که از مردم جدا نیست؛ بلکه درد مردم را می‌فهمد و برای نجاتشان تلاش می‌کند»
یادداشت: محمد اسماعیل امام‌زاده
