سرای نور؛ مسجد گوهرشاد در سال ۸۲۱ هجری قمری در ضلع جنوبی حرم مطهر علیبن موسیالرضا(ع) در مشهد به همت گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ میرزا پسر امیر تیمور گورکانی به وسیله معمار معروف آن زمان، قوامالدین شیرازی بنا شد.
مسجدی که در زمان پهلوی نخست، مامن قیامی خونین در اعتراض به سیاستهای فرهنگی و ضدمذهبی شد. رضاشاه در سالهای آغازین ورود به صحنه سیاست ایران، سیاست مذهبی خود را چنان تنظیم کرد که به نظر میرسید فردی دیندار و مقید به عمل به شعائر و احکام اسلامی و حفظ آنها است. زمانی که وی پلههای ترقی را سپری میکرد، خود را مسلمانی متعصب معرفی کرد؛ زیرا به ریشهدار بودن مذهب در میان مردم ایران به خوبی آگاه بود و از پیامدهای منفی مقاومت و تعارض با روحانیون و نیروهای مذهبی نیز اطلاع داشت.
با وجود این رضا شاه پس از بازگشت از ترکیه، به تأسی از غرب به اقداماتی دست زد از جمله اینکه همانند اروپاییها دستور پوشیدن کلاه شاپو را صادر کرد (در قانون اتحاد لباس، کلاه پهلوی، کلاه رسمی بود و همه مردم ایران به جزء آنهایی که مشمول استثناهای آن قانون میشدند ملزم به سر گذاشتن آن بودند.) وی در فکر تغییر کلاه بود که در اول فروردین ماه ۱۳۱۴ این دستور را صادر کرد، ابتدا قرار بود کارمندان دولت، این نوع کلاه را استفاده کنند و دولت بخشنامهای در این زمینه صادر کرد و سپس افراد دیگر ملزم به سر نهادن این کلاه شدند.
از طرفی به دلیل مخالفت برخی دولتمردان در استفاده از کلاه فرنگی، دولت ناچار شد که طی بخشنامهای دیگر استعمال آن را برای مأمورین دولتی اجباری کند. کلاه پهلوی یک لبه بود اما کلاه شاپو تمام لبه که به آن کلاه لبهدار نیز میگفتند. استفاده از کلاه فرنگی در غرب رایج بود.
به هر حال در پی صدور این بخشنامه، کارمندان دولت چارهای جز استفاده از آن را نداشتند، اما در شمال شرقی ایران (مشهد) روند قضایا به گونهای دیگر بود. زمانی که دستور تغییر کلاه و پهلوی به به کلاه فرنگی از طرف دولت به استانداری خراسان رسید، فتحالله پاکروان برای اجرای آن مراتب را به کلیه ادارات و دوایر ابلاغ کرد، وی معتقد به برخورد با مردم و کسانی بود که این امر را اجرا نکنند، علاوه بر پاکروان به عنوان یک استاندار مقتدر، کینهجو و قدرتطلب که نماینده قشر جدید مدیران دستپرورده رضاشاهی، وجود مرجع تقلیدی بیاعتنا به حکومت و به شدت مقید به اصول شرع موجب شد که برقراری قانون تغییر لباس در این شهر متفاوت از سایر نقاط ایران باشد.
در سالروز قیام گوهرشاد به سراغ کتاب هایی رفتیم که با این موضوع نوشته شده است:
• قيام گوهرشاد
سينا واحد – وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، اداره كل انتشارات و تبليغات – ۲۵۵ صفحه – وزيري – چاپ ۱ سال ۱۳۶۱ – ۱۰۰۰۰ نسخه – ۱۶۰ ريال
• قيام گوهرشاد
سينا واحد – وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات – ۳۱۲ صفحه – وزيري – چاپ ۴ سال ۱۳۶۷ – ۵۰۰۰ نسخه – ۵۵۰ ريال
• حجاب و كشف حجاب در ايران
فاطمه استادملك – موسسه انتشارات عطايي – ۱۸۴ صفحه – وزيري – چاپ ۱ سال ۱۳۶۷ – ۳۰۰۰ نسخه – ۵۵۰ ريال
• خشونت و فرهنگ (اسناد محرمانه كشف حجاب) (۱۳۱۳ – ۱۳۲۲)
– وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،سازمان اسناد و مدارك ملي ايران – ۳۶۰ صفحه – وزيري – چاپ ۱ سال ۱۳۷۱ – ۲۶۵۰ ريال
• واقعه كشف حجاب اسناد منتشر نشده از واقعه كشف حجاب در عصر رضاخان
– سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي – ۴۸۴ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۲ – ۲۰۰۰ نسخه – ۲۵۰۰ ريال
• واقعه كشف حجاب اسناد منتشر نشده از واقعه كشف حجاب در عصر رضاخان
بهاهتمام:مرتضي جعفري ؛ بهاهتمام:صغري اسماعيلزاده ؛ بهاهتمام:معصوم فرشجي – وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي – ۴۷۵ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۲ سال ۱۳۷۴ – ۳۰۰۰ نسخه – ۴۵۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب
– موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۱۶۰ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۲ سال ۱۳۷۵ – ۳۰۰۰ نسخه – ۲۵۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب “تهاجم فرهنگي غرب و كشف حجاب، ديدگاه اسلام و غرب در مورد زن و حجاب با استفاده…”
تدوين: موسسه فرهنگي قدر ولايت – موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۱۶۰ صفحه – جلد ۱ – وزيري (شوميز) – چاپ ۳ سال ۱۳۷۶ – ۳۰۰۰ نسخه – ۳۳۰۰ ريال
• كرمان در آئينه تاريخ: منتخبي از اسناد كشف حجاب در كرمان (۱۳۱۴ – ۱۳۴۸)
بهاهتمام:مجيد نيكپور – سازمان اسناد ملي ايران – ۱۳۲ صفحه – جلد ۱ – وزيري (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۶ – ۲۰۰۰ نسخه – ۳۸۰۰ ريال
• كشف حجاب از سوي رضاخان
تدوين: مركزبررسياسنادتاريخي – مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات – ۱۲۰ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۷ – ۵۰۰۰ نسخه – ۳۵۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب: خاطرات شاهدان اسناد و ريشههاي كشف حجاب، ديدگاه اسلام و …
گردآورنده: موسسه فرهنگي قدر ولايت – موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۱۹۲ صفحه – جلد ۲ – وزيري (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۸ – ۵۱۰۰ نسخه – ۵۰۰۰ ريال
• تغيير لباس و كشف حجاب به روايت اسناد
– مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات – ۶۶۶ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۸ – ۵۰۰۰ نسخه – ۲۹۰۰۰ ريال
• كشف حجاب
فاطمه حيدريان – مركز اسناد انقلاب اسلامي – ۱۰۰ صفحه – پالتويي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۹ – ۳۰۰۰ نسخه – ۳۰۰۰ ريال
• تاريخ جوان: كشف حجاب در ايران
– انتشارات موسسه فرهنگي هنري جهان كتاب – ۱۴۴ صفحه – جلد ۱۷ – رقعي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۷۹ – ۵۵۰۰ نسخه – ۸۵۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب “تهاجم فرهنگي غرب و كشف حجاب، ديدگاه اسلام و غرب در مورد زن و حجاب با استفاده…”
موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۳۵۲ صفحه – (در۲جلد ) – جلد ۱ – وزيري (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۰ – ۳۱۰۰ نسخه – ۱۰۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – پيام عترت – ۲۸۰ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۳ – ۳۰۰۰ نسخه – ۱۵۰۰۰ ريال
• كشف حجاب: زمينهها، واكنشها و پيامدها
مهدي صلاح – موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي – ۳۹۲ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۴ – ۳۰۰۰ نسخه – ۲۵۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – پيام عترت – ۲۸۸ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۲ سال ۱۳۸۴ – ۴۰۰۰ نسخه – ۱۸۰۰۰ ريال
• نشست تخصصي كشف حجاب: مجموعه سخنرانيها و ضميمه
– موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي – ۱۶۸ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۴ – ۱۵۰۰ نسخه – ۱۰۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – حضور – ۲۸۰ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۵ – ۳۰۰۰ نسخه – ۲۲۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – پيام عترت – ۲۸۰ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۳ سال ۱۳۸۵ – ۴۰۰۰ نسخه – ۱۸۰۰۰ ريال
• قيام مسجد گوهرشاد به روايت اسناد
داود قاسمپور – مركز اسناد انقلاب اسلامي – ۴۰۴ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۶ – ۱۵۰۰ نسخه – ۲۶۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – حضور – ۲۷۶ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۲ سال ۱۳۸۶ – ۳۰۰۰ نسخه – ۲۵۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – حضور – ۲۷۶ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۳ سال ۱۳۸۷ – ۳۰۰۰ نسخه – ۲۸۰۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب (۲-۱) “تهاجم فرهنگي غرب و كشف حجاب، ديدگاه اسلام و غرب در مورد زن و حجاب با استفاده…”
– موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۱۹۲ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۳ سال ۱۳۸۷ – ۲۰۰۰ نسخه – ۲۸۰۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب (۲-۱) “تهاجم فرهنگي غرب و كشف حجاب، خاطرات و اسناد و مدارك خشونت رضاخان، ديدگاه اسلام و غرب در مورد زن و حجاب با استفاده…”
– موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۱۹۲ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۴ سال ۱۳۸۸ – ۲۰۰۰ نسخه – ۲۸۰۰۰ ريال
• كشف حجاب
فاطمه حيدريان – مركز اسناد انقلاب اسلامي – ۱۲۲ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۲ سال ۱۳۸۸ – ۲۰۰۰ نسخه – ۹۰۰۰ ريال
• حكايت كشف حجاب: تهاجم فرهنگي غرب و كشف حجاب، ديدگاه اسلام و غرب در مورد زن و حجاب با استفاده از بيانات حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبري (مدظله)
تهيه و تنظيم: موسسه فرهنگي هنري قدر ولايت – موسسه فرهنگي قدر ولايت – ۱۹۲ صفحه – وزيري (شوميز) – چاپ ۵ سال ۱۳۸۹ – ۲۰۰۰ نسخه – ۳۵۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول – حضور – ۲۷۲ صفحه – رقعي (شوميز) – چاپ ۴ سال ۱۳۸۹ – ۳۰۰۰ نسخه – ۳۲۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول ؛ بهاهتمام:احمد مقيمي ؛ ويراستار:علي جلالي – آرما – ۳۶۰ صفحه – جيبي (شوميز) – چاپ ۱ سال ۱۳۸۹ – ۲۰۰۰ نسخه – ۴۰۰۰۰ ريال
• خاطرات سياسي بهلول با نگاهي به قيام مسجد گوهرشاد
محمدتقي بهلول ؛ بهاهتمام:احمد مقيمي ؛ ويراستار:علي جلالي – آرما – ۳۵۸ صفحه – جيبي (شوميز) – چاپ ۲ سال ۱۳۹۰ – ۱۰۰۰ نسخه – ۴۰۰۰۰ ريال
• كشف حجاب
فاطمه حيدريان – مركز اسناد انقلاب اسلامي – ۱۲۴ صفحه – پالتويي (شوميز) – چاپ ۳ سال ۱۳۹۰ – ۳۰۰۰ نسخه – ۱۴۰۰۰ ريال